Şaşılık

Şaşılık Genetik Bir Hastalık Mıdır?

Belirli bakış yönlerinde iki gözün görme eksenlerinin paralelliğinin kaybolması şeklinde tanımlayabileceğimiz şaşılık,  toplumda %2-4 sıklıkta rastlanan bir durum olup ortaya çıkmasında genetik yatkınlığın da bir faktör olduğu düşünülmektedir.  Bu nedenle ailede gözü kayan, gözlük takan ya da görmesi zayıf olan bireylerin varlığı önemlidir.

Bir Çocuk İlk Doğduğunda Şaşılık Belirtilerini Nasıl Anlarız?

Yeni doğan döneminde görme siniri ve gözün ağ tabakasının gelişimi henüz tamamlanmamış olduğundan gözlerde hafif bir dışa kayma mevcut olabilir; ancak göz hareketlerinde bir kısıtlılık olmamalıdır. Buna karşılık 2 aylıktan itibaren görme eksenleri paralel hale gelir. Yani sağlıklı bir şaşılık muayenesi 2-3 aydan sonra yapılabilir. Şayet 2-3 aylıktan itibaren bebekte gözlerden birinde veya ikisinde içe-dışa-yukarı ya da aşağı kayma, herhangi bir yöne bakışta gözlerin paralelliğin korunmaması veya hareket kısıtlılığı varsa hiç vakit kaybedilmeden göz hekimine başvurulmalıdır. Bebeklerde doğuştan kataraktın da kaymaya yol açabileceği akılda tutulmalıdır.

Şaşılık Sonradan Ortaya Çıkabiliyor Mu?

Şaşılık her yaş grubunda ortaya çıkabilir. Hayatın ilk 12 ayında ortaya çıkan şaşılıklara infantil şaşılık ya da doğuştan şaşılık denir ve en sık olarak içe şaşılık şeklinde ortaya çıkar. Şaşılık ne kadar erken yaşta ortaya çıkarsa yaratacağı sorunlar da o kadar ağır olacaktır.

Şaşılığın Nedenleri Neler?

Şaşılık çok çeşitli nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilir. Bunların başında düzeltilmemiş refraksiyon kusurları, gözlerden birinde görme azlığı, gözleri hareket ettiren kasların doğuştan ya da sonradan ortaya çıkan felçleri ya da direkt olarak kasları etkileyen bozukluklar, göz ve çevresini etkileyen bazı mekanik nedenler, hipertansiyon ve diyabet gibi bazı sistemik hastalıklar sayılabilir. Travma, enfeksiyon, enflamasyon, damarsal bozukluklar, tümörler ve dejeneratif hastalıklar da şaşılığa yol açabilir.

Şaşılığın Çeşitleri Var Mı?

Şaşılık kaymanın başlama yaşına (infantil ya da sonradan ortaya çıkan), kaymanın yönüne ( içe, dışa, yukarı, aşağı veya torsiyonel kayma), fikzasyon tercihine ( hep aynı gözde veya bazen sağ bazen sol gözde),

kayma miktarının sabit ya da değişken olmasına, kaymanın devamlı ya da arasıra mevcut olmasına göre çeşitli şekillerde karşımıza çıkabilir.

Şaşılığın Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Şaşılık tedavisindeki amaç her iki gözün birlikte ve koordine  çalışmasını (binoküler tek görme) sağlayarak göz tembelliği gelişmesini önlemek, varsa baş pozisyonu ya da çift görmeyi ortadan kaldırmak ve  şaşılıktan kaynaklanan kozmetik problemi düzelterek hastanın sosyal ve psikolojik gelişimine katkıda bulunmaktır.

Şaşılık tedavisi,  cerrahi dışı ve cerrahi yöntemler olmak üzere iki ana başlıkta toplanabilir. Cerrahi dışı tedavi yöntemleri gözlük, ortoptik tedavi ve bazı ilaçların kullanılması şeklinde sıralanabilir. Şaşılık hastasında ilk ve temel tedavi hastanın ihtiyacına uygun doğru bir gözlük verilerek her iki gözün de maksimum görme keskinliğine kavuşmasının sağlanmasıdır. Şayet varsa göz tembelliğinin tedavisi de şaşılık tedavisinin ayrılmaz bir parçasıdır. Çocuklarda akomodasyon dediğimiz uyumu geçici olarak ortadan kaldıracak bazı damlalar kullanıldıktan sonra yapılacak ölçümlere göre gözlük verilmesi uygundur. Kırma kusuruna bağlı olarak ortaya çıkan şaşılıklarda gözlük ile şaşılık düzelebilmekte ve bu tür şaşılıklarda gözlük tek başına tedavi için yeterli olabilmektedir. Şaşılığın optik yöntemlerle tedavisinde klasik gözlük camların yanı sıra prizmatik camlar ve bifokal denen iki segmetli gözlük camları da kullanılabilmektedir. Ortoptik tedavinin amacı ise hastalara konforlu bir binoküler tek görme sağlayarak gözlerin paralelliğinin korunmasına katkıda bulunmaktır. Şaşılık tedavisinde göz bebeğini küçülten ya da gözün uyum yeteneğini değiştiren bazı ilaçlar da göz damlası şeklinde uygulanarak bazı özel durumlarda kullanılabilmektedir. Bunların yanı sıra botulinum toksini (Botox) de bazı şaşılık türlerinde  tanı, tedaviye destek amacıyla ya da temel tedavi yöntemi olarak kullanılabilmekte ve poliklinik şartlarında uygulanabilmektedir.

Şaşılığın cerrahi tedavisindeki amaç iki gözün görme eksenlerinin paralelliğindeki sapmayı düzelterek binoküler tek görmeyi sağlamak ve kozmetik problemi ortadan kaldırmaktır. Bu amaçla göz küresine yapışık olan ve göz hareketlerini sağlayan kasların kuvvetlerini azaltmak, artırmak ya da yerlerini değiştirmek suretiyle kasların çekim güçleri ve yönleri değiştirilir.

Şaşılık tedavisinde akılda tutulması gereken en önemli husus gözlükle düzelen kaymalara cerrahi tedavi uygulanmaması, gözlükle kısmen düzelen şaşılıklarda ise cerrahi tedavinin gözlükle kayma miktarına göre ayarlanması gerektiğidir.

Ameliyat Kesin Çözüm Müdür? Tekrarlama Olasılığı Nedir?

Gözlükle düzelmeyen ya da kısmen düzelen hastalarda cerrahi tedavi gerekliliği ortaya çıkar. İyi bir değerlendirme ve ölçüm sonrası tekniğine  uygun olarak yapılacak bir cerrahi tedavi çoğu zaman çözümü sağlar. Ancak görme keskinliği düşük gözlerde nüks söz konusu olabilir. Ayrıca infantil şaşılıklar başta olmak üzere bazen birden fazla cerrahi gerektirebilecek durumların olabileceği de akılda tutulmalıdır. Bilinmesi gereken bir diğer durum da şaşılık ameliyatının gözlük takma ve göz tembelliği tedavisi uygulama gerekliliğini ortadan kaldırmayacağıdır.

Ameliyatın Riskli Durumları Var Mıdır?

Şaşılık ameliyatları çoğu zaman genel anestezi altında yapılır. Herhangi bir ameliyattan daha yüksek bir risk taşımaz. Tüm hastalar ameliyattan önce bir anestezi uzmanı tarafından değerlendirilerek ameliyat öncesi, ameliyat esnasındaki ve ameliyat sonrası gerekli hazırlıkların yapılması ve tedbirlerin alınması sağlanmış olur.

Bebeklerde Nasıl Bir Cerrahi Yöntem Uygulanıyor?

Bebeklerde uygulanan cerrahi yöntemlerin erişkinlerdekinden bir farkı yoktur. Ancak bebeğin yaşına ve gözünün büyüklüğüne göre ameliyat planında bazı ayarlamaların yapılması gerekebilir.

Ameliyat Sonrası Neler  Yapılmalı?

Ameliyat sonrası verilen ilaçların (sıklıkla damla ve pomad şeklinde) muntazam kullanımı ve hekimin diğer önerilerine uyulması gereklidir. Şaşılık cerrahisi sonrası hastalar çok kısa bir zamanda günlük hayatlarına dönerler. Özellikle çocuk hastalarda ameliyat sonrası da takip ve tedavinin ameliyat öncesi gibi devam etmesi gerekliliği vardır.

Şaşılık Tedavisinde Erken Teşhisin Önemi Nedir?

Şaşılık tedavisinde erken teşhis çok önemlidir. Şaşılığın önemi sadece binoküler görmenin bozulması ve göz tembelliğine yol açmasıyla sınırlı değildir. Zira bazen şaşılık çok önemli bir göz hastalığı ya da sistemik hastalık (göz içi tümör ya da kafaiçi tümör gibi) belirtisi de olabilir. Şaşılık ne kadar erken yaşta başlar ve ne kadar uzun sürerse binoküler görme üzerindeki olumsuz etkileri o kadar ağır olacak, göz tembelliği riski artacak  ve tedavisi de o oranda güçleşecektir.

Gizli Şaşılık Nedir?

Ortaya çıkması çeşitli mekanizmalarla baskı altında tutulan şaşılıklardır. Her iki göz açıkken yani binoküler tek görme koşulunda gözler paraleldir, ancak gözlerden biri kapatılarak binoküler görme ortadan kaldırıldığında ortaya çıkan kaymalar gizli şaşılık olarak tanımlanmaktadır. Bu hastalarda gözlerin paralelliğini koruma çabasına bağlı olarak  gözlerde yorgunluk hissi ve sıklıkla alın bölgesinde hissedilen baş ağrısı ortaya çıkabilir.

Yalancı Şaşılık Nedir?

Çocuklarda sık karşılaşılan sorunlardan biri de şaşılığın gerçekten mevcut olup olmadığıdır.  Özellikle bebeklerde burun kökünün geniş olması, göz kapağının iç kısmında epikantus denen cilt kıvrımının varlığı, göz bebekleri arasındaki mesafenin dar ya da geniş olması veya gözlerin derinde ya da çıkık yerleşimi gibi bazı yapısal faktörler hastada yalancı bir  iç veya  dış şaşılık görünümüne yol açabilir. Bazen de yalancı şaşılık nedenleriyle gerçek bir şaşılık bir arada olabilir. Yalancı ve gerçek şaşılığın farkı ancak bir göz hekimi tarafından anlaşılabileceğinden, her türlü kayma şüphesinde göz hekimine başvurulmalıdır. Çünkü şaşılık sadece kozmetik bir sorun olmayıp geç kalındığında göz tembelliği ve kalıcı görme kaybıyla sonuçlanabilen çok ciddi bir durumdur.

Prof. Dr. Dilek Erkan
Göz Hastalıkları Uzmanı